کمی اميد برای انقلاب

يک چيز اميدوارکننده است: سال 57 وقتی زنان طبقه‌ی متوسط شهری برای آزادی حق پوشش خود تظاهرات می‌کردند، چپ‌ها بر فراز قصر رؤياهای ضدامپرياليستی خودشان اين حرکت بورژواهای بی‌درد را تقبيح می‌کردند و راست‌ها طبق معمول می‌گفتند «چه غلط‌ها!»

امروز مقابل جنبشِ زنان تنها پدرسالاری عريان، بی هيچ پشتوانه‌ی نظری، تنها به مدد «رگِ غيرت» ايستاده است. چيز اميدوارکننده اين است: جنبشِ زنان پدرسالاری را زنده زنده با لطافت و ظرافت تمام پوست خواهد کند. گروه عظيم زنان تحصيل‌کرده در سخت‌ترين سنگرهای بتونی سنت، در مذهبی‌ترين خانواده‌ها، به ظرافت يک پيچک شکاف‌های ترميم‌ناشدنی پديد خواهند آورد.

از درسِ تاريخ که بگذريم، انقلاب ايران از هر لحاظ نااميد کننده است. انقلابی است که به قول آقای جلائی‌پور با «بحران دستاورد» روبروست.

انقلابی که به دستِ عقب‌مانده‌ترين گروه اجتماعی ايران، يعنی فقيهان سپرده شد. فقيهی که حتی هفتصد سال قبل حافظ به ريش‌خندش می‌گرفت ناگاه روحانی و قطب و مريدِ کسانی شد که در زيرِ خرقه‌ی شوکت‌مآب و سنت‌پناه او يا بازگشت به خويشتن را می‌جُستند يا سلاحِ به زانو در آوردنِ امپرياليسم. فقيهی که همه‌ی کسانی را که می‌خواستند از او موج بسازند و سوار او شوند و به ساحل مقصودشان برسند زير گرفت و غرق کرد.

با عذر بسيار از فقه‌باوران و ستايش‌گران آثار باستانی، به نظرم يکی از کارهای اصلی ناقدان فرهنگی امروز جامعه‌ی ما، پرداختن به اين کهنه‌دژ است که اکنون قلعه‌ی ستم‌گری‌ها و محلِ توجيه نابرابری‌ها شده‌است. فقه را بايد محکم کوبيد. زير و بالای آن را بايد نقدِ سنگين کرد و پيش‌فرض‌های ساده‌انگارانه‌ی آن را به چالش گرفت. فقه به نظر من بيشتر همان داستانِ رنگ و شکلِ گاو بنی‌اسرائيل می‌آيد: داستان وسواس انباشته‌شده‌ی تاريخی، کنکاش و کند و کاو در پرت‌ترين زوايای «حکم خدا» و رها کردن اصلی‌ترين مبانی عدالت و اخلاق، سرطانی از گزاره‌های آمرانه و متعبدانه که خودش را به شکل يک معرفت جا می‌زند.

از آن‌جا سلب حقانيت فقه بدون ارائه‌ی حقانيت جايگزين ممکن نيست، نياز بيش از حد ما به اخلاق و فلسفه‌ی اخلاق مدرن آشکار می‌شود. جای انکار نيست که هنوز عمده‌ای از مردم در نهايت حقانيت را به مذهب و هسته‌ی سخت آن يعنی فقه می‌دهند. بدون جايگزين کردن يک پايه‌ی جديد برای حقانيت، چارچوبی برای نقدِ فقه، يعنی هسته‌ی اصلی نظری استبداد مذهبی، نخواهد بود. بايد گفت که فقه امروز اخلاقی و انسانی نيست اما پيش از آن اخلاقِ زمان را بايد شناخت.

صرفِ دين‌ستيزی، به گمانِ آن که «درخت را بايد از ريشه کند» نه تنها جايگزينی به ما نمی‌دهد، بلکه نيروی خود را در مقابل مقاومت درونی و هويتی افراد جامعه هدر می‌دهد.

---

کامنت