شواهد قوی جامعه‌شناسانه

دکتر محمود صدری، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تگزاس، می‌گويد «ما در ايران از مدرسه بنيادگرائی فارغ‌التحصيل شده‌ايم و حال آنکه بسياری از همسايگانمان هنوز طفل اين دبستانند. ايران تنها کشور منطقه است که در آن جنبش توده‌ای "اسلاميستی" پيدا نمی‌شود.»
يک جامعه‌شناس از چه شواهدی استفاده می‌کند تا وجود حرکت بنيادگرايانه را در ايران نفی کند؟ می‌گويد:

ظهور چنين تفسيری از اسلام در ايران را نيز جريانی در جهت عکس يادگيری جمعی دوران پس از انقلاب و لذا حرکتی قسری می‌دانم... نارسائی نه در نظريه‌ی محض اصلاح‌طلبی بلکه در ترجمه‌ی تئوری سياسی اصلاح به عمل سياسی بوده‌است. رقبای اصلاح‌طلبان اما، چنته‌ی نظريه‌شان خالی و کوله‌بار ترفندهای سياسی شان پراست، به امدادهای آشکار و نهان نيز چنانکه افتد و دانيد دلگرمند. با اين همه از آنجا که متکی به نظريه‌ای مشروع و موزون با دنيای معاصر نيستند دولتشان را مستعجل می بينم.

دليل اول دکتر صدری برای انکار وجود يک جريان بنيادگرا در ايران اين است که جريان بنيادگرايی در خلاف جهت «يادگيری جمعی دوران پس از انقلاب» حرکت می‌کند. با اين حال می‌دانيم بنيادگرايان فرآيندی را که او با عنوان «يادگيری تاريخی» می‌شناسد «انحراف از اصول» می‌نامند. اصولاً بنيادگرايی خواستار بازگشت به بنيادهاست و بنابراين طبيعی است که يادگيری تاريخی و جمعی را به رسميت نمی‌شناسد و خلاف جهت آن حرکت می‌کند. ممکن است چنين جهت حرکتی به نظر دکتر صدری نامعقول باشد اما وجود هر چيز نامعقول لزوماً انکارپذير نيست، و نمی‌توان هر انديشه‌ی نامعقول را «قسری» و ساخته‌ی دست قدرت دانست. دليل دوم دکتر صدری اين است که بنيادگرايان «به نظريه‌ای مشروع و موزون با دنيای معصر متکی نيستند» بنابراين دولت‌شان مستعجل است. ناگفته پيداست که اعتبار اين دليل هم به اندازه‌ی دليل اول است: چون بنيادگرايی از نظر ما موزون با دنيای معاصر نيست پس لابد مشکلی است زودگذر.
نکته‌ی جالب تناسب اين ادعا با عنوان مصاحبه است: بنيادگرايی، مشکل دنيای معاصر است.